در نشست " انديشه ها و اخلاق سياسي در اسلام " تصريح شد : انديشه اخلاقي و سياسي در جهان اسلام مورد غفلت واقع شده است

به گزارش خبرنگار گروه دين و انديشه "مهر" ، در ابتداي نشست دكتر اسماعيل چنگيزي اردهايي، مصحح كتاب روضة الانوار عباسي، درباره انگيزه هاي تصحيح اين نسخه اظهار داشت : اين كتاب اثري است در حوزه فرهنگ شيعه و آموزه هاي شيوه ملك داري براي پادشاه در زمان شاه عباس دوم. براي من جالب بود كه بدانم يك روحاني نامدار با يك روحيه اسلامي در باب دولت و سياست چه نظراتي دارد .

وي در ادامه به زمانه محقق سبزواري مولف كتاب اشاره كرد و گفت : وي در زماني مي زيست كه دولت شيعي حاكميت داشت و خود او هم با اين دولت پيوندي وثيق داشت.

دكتر اردهايي  با اشاره به اين نكته كه اصول تدوين كتاب در نظر مولف بوده و براي من نيز قابل اهميت است چند پرسش مطرح كرد كه عبارتند از :  محقق سبزواري درباره تاسيس دولت در زمان غيبت به چه چيزي مي انديشيد؟ و چه نقشي براي فقيهان قائل بود؟ آيا تعارضي ميان نظريه دولت عام با دولت پادشاهي مي بينند؟ كاركرد دولت را يك فقه شيعه در چه چيزهايي مي بيند كه دولت را در حالت اعتدال نگهدارد؟

وي در ادامه به سنت نگارش چنين كتابهايي اشاره كرد و گفت : از ديگر سو ، وقتي به پيشينه هايي از اين دست آثار نگاه كردم مشاهده شد كه كتابهاي بزرگ عمدتا توسط اهل سنت نگارش شده و از نظر كميت شيعيان از اين حيث عقب تر بودند. محقق سبزواري به نوعي به جبران اين عقب ماندگي پرداخته است. كتابهاي سير الملوك خواجه نظام الملك، نصيحت الملوك غزالي، سراج الملوك، نصيحت الملوك سعدي، از اين دست آثار اند.

دكتر اردهايي در پايان به رقابت تشيع و تسنن اشاره داشت و گفت : در اين دوران جدال نظامي و سياسي بين شيعه و سني در اوج بوده و دولت صفويان از يك سو و دولتهاي سني ازبكان و عثماني از ديگر سو مي خواستند به قدرت مطلقه تفوق بيابند.

 پس از پايان سخنان دكتر اردهايي ، دكتر صفت گل ضمن انتقاد از بحث رقابت و خصومت دولتهاي ازبك و عثماني و صفوي كه با تعبير شيعه و سني از اين موضوع ياد مي شود گفت : مي بايست با احتياط بيشتري از اين موضوع صحبت كرد چرا كه اين درگيريها مبناي شديد ايدئولوژيك از منظر شيعي و سني نداشت و نمي شود موضوع را به عنوان تخاصم شيعي و سني در نظر گرفت.

دكتر بهرام اخوان كاظمي سخنران بعدي اين نشست بود. وي با اشاره به كمبود آثار و منابع در حوزه هاي انديشه هاي سياسي اسلامي گفت :  ما با مشكلات عديده اي مواجه هستيم. وجود حب و بغض هاي فرقه اي درباره انديشمندان اسلام  باعث شد كه در پرداختن به انديشمندان سياسي اسلامي با كاستي هايي مواجه باشيم.

وي همچنين با اشاره به موقعيت زماني و مكاني كه اين كتاب عرضه شده يعني طي سالهاي 1017 و 1090 هجري  و 1638 و 1711 ميلادي كه معاصر جان لاك، منتسكيو، روسو و هابز در غرب است گفت : در انديشه سياسي غرب ما شاهد كشمكشهاي بسياري بين كساني كه رويكرد مثبت به حكومت مطلقه دارند و كساني كه مثل جان لاك رويكرد دموكراتيك دارند بوديم. پس خيلي نبايد از محقق سبزواري انتظار داشت كه همه آراء اش داراي رويكرد امروزي و به تعبيري دموكراتيك باشد.

دكتر كاظمي همچنين از اين فرصتي كه علماي شيعي در جهت تدوين آراي سياسي به دست آوردند ياد كرد و اظهار داشت : اين افراد توانستند تشيع را بارور و انديشه هاي خود را گسترش دهند. اما در اين مقطع زماني ذهنيت شهروندي معطوف به  تامين امنيت بود. 

وي در ادامه سخنانش به مفهوم عدالت در انديشه سياسي صاحب كتاب اشاره كرد و گفت : عدالت و امنيت در اين كتاب مفهومي محوري است .

دكتر كاظمي در پايان سخنراني به تاثير پذيري مولف از فارابي و بحث خيرات و مشترك عمومي اشاره كرد و گفت: دكتر فرناز ناظر زاده كرماني در كتاب فلسفه فارابي مي گويد كه اين بحث جزو سنت و عجايب فلسفي اسلامي است. در آن مقطع چنين مسئله اي مطرح مي شود كه مردم و شهروندان داراي اشتراكاتي هستند و يكي از تعاريف عدالت نيز بر همين پايه تدوين مي شود كه حكومت مشترك عمومي را تعديل كند و در جهت حفظ اين خيرات تلاش كند .

حجت الاسلام رسول جعفريان از ديگر سخنرانان و منتقدان نشست انديشه ها و اخلاق سياسي در اسلام بر اساس كتاب روضة الانوار عباسي بود.

وي در ابتدا تفكر محقق سبزواري را محصول سه جريان فكري دانست و گفت : كتاب وي سراسر آميخته اي از اين سه نحله فكري است. يكي از اين مباحث بحث سلطنت است. اين بحث يك مسئله شرقي است و تجربه اي است كه ما از دوره ساساني داشتيم و در قالب اندرزنامه ها نوشته هايي موجود است. نكته ديگر اين است كه محقق سبزواري يك فيلسوف و يك فقيه است. آن وقتي كه فلسفه مي نويسد فيلسوف است و آن وقتي كه فقه مي نويسد فقيه است. به نظر من او نتوانسته اينها را با يكديگر بياميزد. اما مي بايست ريشه هاي فكري اين جريان را بررسي كرد. 

وي افزود: علاوه بر اين موارد ، او يك فقيه و يك فرد متشرع كه آراي فقهي  و منصب شيخ الاسلامي و مجتهدي دارد نيز هست. او از آيات قرآن و نهج البلاغه و سيره معصومين استفاده مي كند.

جعفريان همچنين اشاره اي به تلفيق اين سه شيوه مي كند و مي گويد : محقق سبزواري از يك طرف در فلسفه يوناني وارد مي شود و حكيم و فيلسوف را به عنوان صاحب حكومت معرفي مي كند  اما اين انديشه را نيز رعايت مي كند كه حكيم بايد متشرع  و عالم دين هم  باشد. در مرحله دوم مجتهدان و مرحله سوم محدثان و فقيهان و چهارم سادات در امر حكومت دخيل هستند.

وي به نكته ديگري از انديشه هاي محقق سبزواري در امر حكومت اشاره كرد و گفت : وقتي به اين مسئله مي پردازد كه در ابتدا چه كسي بايد حكومت كند بدون ترديد مي گويد پيامبران. مثال آدم، داود، سليمان و پيامبر اسلام(ص) و بعد معصومين و ائمه هدي. محقق سبزواري اصطلاح ديگري به كار مي برد و آن امام عصر است.  در زمان غيبت امام عصر نيز مي گويد سلطان عادل بايد حكومت كند. تفاوتي كه وي با ديگر فقها مي يابد در اين نكته است كه سلطان حاكم، سمبل عدالت است.

جعفريان با انتقاد از محقق سبزواري كه تلفيقي از افكار متعدد دارد و چندان فكر نويي نيز نداشت گفت : مي بايست به شرايط آن روز كه به گونه اي بود كه سلطان صفوي تفكرش بر پايه مرشد كل و تصوف بود توجه كرد. محقق سبزواري با زيركي به اين قضيه توجه نكرده است.

وي در پايان محقق سبزواري را انسان آزادي دانست كه اهل انديشه است و اظهار داشت : علت آن هم اين است كه وي فيلسوف است و از روشهاي منبري مي پرهيزد. از روشهاي بي موردي كه فقها و حكما درباره تكفير ارائه مي دهند نيز دوري مي كند.

دكتر منصور صفت گل آخرين سخنران سي و يكمين نشست علمي و مباحث متن پژوهي موسسه پژوهشي ميراث مكتوب بود.

 وي با اشاره به متن "روضة ‌الانوار عباسي" كه مي بايست از سه منظر مورد ارزيابي قرار گيرد گفت : منظر اول زمانه تاليف است. بايد ديد چرا عالم برجسته سبزواري و اصفهاني نشين آن زمان كه در مقام شيخ الاسلامي دولت صفوي است يعني عالي ترين منصب قضايي و دولت را دارد روضة الانوار را نوشته است؟  آيا تاملات و تدقيقات شخصي سبزواري در نظر گرفته شده يا به اقتضاء شرايط زمانه اين كتاب تاليف مي شود؟ آيا مي شود اين كتاب را ناشي از يك ضرورت تلقي كرد؟

دكتر صفت گل با اشاره به اين مطلب كه روضة الانوار محصول يك نگراني است گفت : به عبارتي ديگر مولف دغدغه اي دارد. زماني اين كتاب نوشته شد كه رفته رفته آن گرايشهاي فقهي و اخباري عرضه اجتماعي بيشتري پيدا مي كردند. در اين دوره فاصله بين افراد نيز بيشتر مي شد. از طرف ديگر ، شرايط اجتماعي و سياسي جامعه نيز تغيير كرده است. زماني اين كتاب نوشته شد كه ايران از نظر پولي دچار افلاس شده بود. اما آيا ممكن است وضع خاص نظام سياسي و اقتصادي و دغدغه هاي عالمي مثل وي دست به دست هم دهد كه زمينه اي را براي نگارش اين كتاب فراهم آورد.

وي به نگاه مولف اشاره كرد و اظهار داشت : ما با يك عالم و فيلسوف و فقيهي سر و كار داريم كه صاحب مقامات عاليه دولت صفوي است و گرايشهاي خردگرايانه آشكاري نيز دارد و در عين حال شيخ الاسلامي است كه خانواده اي را پايه گذاري كرد كه شيخ اسلام باقي ماندند.

دكتر صفت گل در پايان كتاب روضة الانوار عباسي را كتابي كه مي تواند به پژوهشي كاربردي در زمينه تاريخ اجتماعي و سياسي ايران تبديل شود دانست.